Troost

Deze week zat ik er een beetje door heen.

...Ik voelde me alleen en heel ver weg van de familie. Was opstandig en zag in alles een probleem, huilde om alles en had geen puf om maar iets te doen. Ik mis mijn broer, mijn ouders en eigenlijk iedereen die ons ontvallen is. En de laatste dagen van Andy's leven bleven maar door mijn hoofd spoken. Ik keek jaloers naar gezinnen die voorbij liepen en slapen lukte ook al niet. Hooguit 3 uurtjes per nacht, in slaap vallen als de zon op komt en wakker worden als ik een vogel hoorde fluiten. Zelfs een slaap tabletje werkte niet. Ik had een half tabletje genomen maar slapen ho maar. Wel natuurlijk de hele dag met een hoofd vol watten lopen dus dat andere halve tabletje gelijk weg gegooid...

Zoals ik al zei, ik zat er een beetje doorheen.

Op het moment dat ik van plan was om met dingen te gaan gooien of die mongool uit te schelden die al 2 dagen aan het boren, slijpen en hakken is op onze gang, belde Simone op. Zo maar. Wat een geluk voor die man en wat een geluk voor Chiel die 2 dagen in China was. Samen aan de skype met een kopje koffie, ons hart luchten, samen huilen, samen lachen en elkaar troosten. Na ons 2 uur durend skype gesprek voelde ik me stukken beter!

Ik ruik echt de hele week al kippensoep. Waar ik ook ben in huis, ik ruik kippensoep. En niet de gewone kippensoep maar de Indische kippensoep, soto ayam. Ik had Chiel al gevraagd of hij misschien ook kippensoep rook maar nee. Hij zei alleen, 'hmm, dat zou lekker zijn, kippensoep!' En Simone zei, 'maak lekker kippensoep! Misschien wil iemand je wat vertellen, dat ze daar boven zin hebben in soto ayam!' Dus, ik besloot gisteren, dat ik vandaag soto ayam ging maken. Moest dan nog wel even een recept vinden want ik heb het van mijn leven nog nooit gemaakt. En het rare is dat ik vannacht gelijk beter heb geslapen.

Het recept was gevonden en vandaag na Chiel's fysio ben ik op stap gegaan om alle ingrediënten in huis te halen. Het was eenvoudig snel te maken en hij staat klaar. En hij smaakt precies zo als mam het maakte! Ben helemaal trots op mezelf. En ineens had ik 'm door...kippensoep staat gelijk aan troost! Als je ziek bent, je niet lekker voelt of gewoon effe een arm om je heen wil voelen, dan maak je of krijg je van je moeder huis gemaakte kippensoep! Dus behalve voor Chiel en mij, zal ik straks ook een kommetje opscheppen voor wie boven zin heeft in kippensoep. En dat het maar goed mag smaken. En lieve allemaal daar boven, de boodschap is door gekomen! 

Uitslag

We konden precies tussen de tropische regenbuien door naar het ziekenhuis komen. Gelukkig wel want als je staat te wachten op een taxi tijdens de regen dan kan je het wel vergeten. Dan zijn alle taxi's bezet.

Eddy vertelde Chiel wat er uit het assessment was gekomen. Zijn kracht is inderdaad goed toegenomen. Dit heeft alles te maken met het doorzettingsvermogen van Chiel. Fietsen, sporten, het duizend keer opstaan van de bank, noem het allemaal maar op. Het enige wat nog achterblijft is vooral zijn linker enkel. Die doet nog weinig tot niets en daardoor is Chiel's balans nog instabiel. En die stabiliteit heeft hij nodig om normaal zijn voet te kunnen gebruiken. Vandaar ook nog die klapvoet. Eddy vond wel dat er iets beweging in de enkel zat dus hij zei 'that's why you can't walk...YET..like you should' Niet slecht dus want volgens Eddy gaat hij nog wel normaal lopen! Het kost alleen tijd. Nou, daar weten we alles van. Tijd...

Deze week beginnen we ook weer met 2 keer fysio. Op de maandagmorgen en vrijdagmorgen. Dan begint hij die dagen pas om 10 uur 's ochtends. Jammer dan, het is niet anders. Hij begint in ieder geval later met een goede reden. En als ik echt ga muggenziften dan heeft hij nog duizenden uren te goed van het werk als je alles meetelt wat hij doet buiten werktijd om of in de vakantie of in het weekend.

Ook kregen we weer oefeningen mee naar huis. Onze gang wordt Chiel's oefen gebied waar hij moet lopen en dan dingen moet aantikken om zijn balans beter te krijgen.

Selamatan

Laat ik eerst beginnen met het weer. Het is echt bloedverziekend heet hier! 33 Graden op de meter, 45 graden gevoelstemperatuur. Pff. Voor je lol ga je niet naar buiten. 's Avonds voelt het wat beter omdat de zon dan weg is. Qua temperatuur maakt het geen verschil overigens. Het koelt wel af naar 31 graden! Ik loop dus weer ondergronds naar de supermarkt, probeer zo min mogelijk boven te komen en de gedachte alleen al dat je iets moet doen, maakt je moe.

Gisteravond heb ik gegeten met Mabel en Jesse. Zij waren net allebei terug uit de US. Lekker een salade gegeten en gepraat over onze tijd in NL en met name het overlijden en de begrafenis en de tijd daarna. Best emotioneel was het. Ik doe altijd wel stoer en ik doe alsof ik de hele wereld aankan, maar soms is je emmertje vol. Dan loopt het over. Ik vertelde dat de familie op 12 juli een selamatan gaat vieren ter ere van Andy. Natuurlijk eerst uitgelegd wat dat nou precies is en dat de datum 12 juli, de 40ste dag is dat Andy overleden is. We hebben in ieder geval besloten dat we met z'n viertjes naar Annie gaan ( Indisch restaurant) op 12 juli en dat wij onze eigen selamatan gaan vieren, compleet met gele rijst. En voor Jesse zal daar ook saté en satesaus en kroepoek bij zijn! Ik weet niet of Jos er dan ook is maar anders gaan we natuurlijk met z'n vijfjes.

Selamatan

Javaans feest: kan op elk tijdstip worden gegeven, en om vele redenen, meestal huwelijk, besnijdenis, verjaardag, herdenken overledene, nieuwe onderneming of nieuw gebouw. Met speciale gerechten, wierook, islamitische gebeden en formele aankondigingen.


Bij het overlijden van een familielid wordt traditiegetrouw een aantal dagen in ere gehouden. Het zijn de 7de, de 40ste en de 100ste dag na het overlijden (en tegenwoordig in Indonesië ook de 1000ste dag). Op de 40ste dag wordt een selamatan gehouden.
De zevende dag is de belangrijkste, want dan verlaat de geest van de overledene voorgoed het huis.
De 40ste en de 100ste dag staan meer in het teken van gedenken. Zo kan men een dierbare overledene duidelijk maken dat hij of zij nog steeds in de eigen gedachten voortleeft. Op de 40ste dag wordt een selamatan gegeven voor familie en vrienden. De maaltijd wordt voorbereid en gekookt volgens de voorschriften die er gelden. Alle gerechten moeten zonder vooraf te proeven in één
keer goed bereid zijn. De maaltijd wordt geserveerd op een grote schaal met in het midden een hoge toren van nasi koening (gele gekruide rijst). Om de toren heen worden de gerechten gerangschikt,
zoals sambal goreng telor (ei), tempeh, gebraden kippenstukjes, enz. Een voorganger leidt de gebedsdienst vóór en ná het eten. Een lege plaats aan tafel is ingeruimd voor de overledene en bij diens foto staat een brandende kaars op tafel. Ook op verjaardagen wordt de overledene herdacht met wat rijst en koekjes of andere lekkernijen op een bord en altijd staat er een glas met zijn lievelingsdrank naast.

Het zal vast niet traditioneel verantwoord zijn maar dat maakt helemaal niets uit. Het gaat om de gedachte. Het idee dat ik niet bij de selamatan kon zijn als de familie in NL het viert, maakte me ziek. Dus we bestellen gewoon bij Annie een alternatieve selamatan-maaltijd. Ik weet zeker dat het goed komt.

Na het eten naar huis, beetje zappen, mijn gedachten op een rijtje zetten en rond 11 uur ging ik naar bed. Ik schrok wakker om 2.22 uur. Vreemd. Gebeurt de laatste tijd wel erg vaak. Ik heb maar een bakkie thee gezet en ben een uurtje later weer naar bed gegaan. En toen werd ik weer wakker om 12.30 uur vanmiddag! Ik schrok er van! Maar ik denk dat ik het wel nodig had, geen mens overboord natuurlijk, maar dit is de laatste 20 jaar nog nooit gebeurt!

Straks komt Chiel weer thuis. Gezellig.

Fysio

Maandagmorgen 8.30 uur. Tijd voor fysio!  Opgetogen stapten we de taxi in. We waren beiden erg benieuwd of Eddy ook zou zien dat Chiel erg vooruit was gegaan. Alles bij elkaar had Chiel zo'n 8 weken geen fysio gehad. Eerst ging Eddy op cursus in de US en daarna vertrokken wij naar NL.

Bloeddruk werd gemeten en Eddy liep zijn puntenlijst af. Zoals onder andere been omhoog, hand wegduwen, op zijn knieen zitten, staan met de ogen dicht, en lopen zonder stok! Eddy was blij verrast. Alles was vooruit gegaan! En dat lopen zonder stok ging geweldig! Chiel liep zo'n 30 meter 'los'! 

Hij was naar de brug gelopen en daar werd gelijk begonnen met de oefeningen. Omdat het zo goed ging werd Eddy meteen op de proef gesteld. Hij moest steeds nieuwe oefeningen verzinnen. Chiel moest zonder schoenen lopen over instabiele ballonnen en proberen om zich niet vast te houden. Tot op dat moment kon Chiel niet op zijn sokken of blote voeten lopen. Hij heeft altijd zijn sportschoenen aan en als hij onder de douche wil, draagt hij crocs. Dit was een spannend moment! De eerste paar keer voelde het vreemd en was Chiel bang om te vallen maar snel ging het beter! Dat was zo gaaf om te zien! 

Na deze oefeningen wilde Eddy iets nieuws proberen. Er is een electro apparaatje in de handel wat vooral wordt gebruikt als je last hebt van een klapvoet. Maar omdat Chiel zijn linker onderbeen nog niet helemaal voelt, wist Eddy niet of Chiel hier baat bij zou hebben. De electroden werden opgeplakt, hij kreeg de band om zijn been, een zooltje werd in de schoen gedaan en na het afstellen moest Chiel rondjes lopen. Chiel veryelde later dat hij de schokjes op zijn been voelde maar dat hij eigenlijk niet goed wist of hij het in zijn voet voelde. Na een rondje of 10 mocht hij stoppen en vertelde Eddy dat hij volgende week de uitslag van het onderzoek zou klaar hebben. Yoehoe! We zijn benieuwd! 

Morgen gaat Chiel alleen weer naar China. Deze keer voor anderhalve dag. Hij moet op tijd terug zijn in HK vanwege vergaderingen. En ik ga lekker niets doen.  

Thuis in HK

Ik ben wakker. Het zal deze keer wel een combinatie zijn van jetlag en gedachten aan mijn broer maar de nachten zijn kort. De deur naar het balkon staat open en ik voel dat de klamme hitte van de afgelopen dagen iets is gezakt. Kan ook komen door het tropische regenbuitje wat net keihard naar beneden viel. Het is nog stil in Hong Kong. Ik hoor vogeltjes tjilpen en het brommen van de airco's. De dames met hun korte rokjes en hoge hakken zijn naar huis. Het plein wordt weer aangeveegd en de eerste voorraden voor de Park'nShop worden geleverd.

De reis naar HK ging voorspoedig. Weinig tot geen turbulentie wat altijd lekker is. Ik hou niet van dat geschud. Het enige wat ons wakker hield was een klein eigenwijs Chineesje van een jaar of 2 die de hele nacht, ik herhaal de hele nacht, keihard heeft lopen gillen. Het ging dwars door de koptelefoon heen.

Ik heb trouwens mooie foto's gemaakt in het vliegtuig toen we de zon zagen opkomen boven China. Hele mooie wolken, beetje buitenaards zelfs. Chiel en ik hebben geklonken op Andy die voor mijn gevoel erg dichtbij was...

En later toen we boven Hongkong vlogen was het kraakhelder. Mooie foto's van alle eilandjes!

Vandaag gaat Chiel weer naar kantoor. Jetlag of niet. En we gaan straks om half 9 ook weer naar de fysio. Ben benieuwd wat ze gaan zeggen. Chiel is weer vooruit gegaan in kracht. Dat fietsen op de dijk tegen de wind in, heeft hem goed gedaan!

Ik ben van plan om straks na de fysio eerst een rondje te lopen over de bloemenmarkt. Al mijn planten zijn kapot. Niet door de droogte zoals ik vreesde, maar door de vele regenbuien die naar beneden zijn gekomen in de tijd dat we in NL waren. Ik was zo trots op mijn zelf opgekweekte chili-plantjes. Helaas is daar niets meer van over. En de bougainville die ik jaren geleden heb gekocht heb ik gisteren ook maar weg gegooid. Ook helemaal plat en weg gerot. Hoog tijd voor iets nieuws op het balkon!

Terug

En toen gingen we weer naar huis...koffers staan ingepakt, fiets is ingeklapt en morgenochtend rijden we weer naar schiphol. 

Ik wil nog niet terug naar huis. Ik wil hier blijven, ik wil de kids nog vast pakken, ik wil nog bij de familie zijn, ik wil gewoon op de bank blijven zitten en voor me uit staren, ik wil...ik wil...mijn broer terug...

Wat waren dit vreemde weken. Na 1 week in NL terug vliegen naar HK vanwege het werk, na die week weer terug naar NL en toch maar een weekje eraan vastgeplakt omdat we het nodig hadden. En door dat ene extra weekje, waren we in NL toen Andy het leven los liet. Alsof het zo had moeten zijn...

Ik weet niet wanneer we weer in NL zijn maar als het aan mij ligt, zijn we hier weer over een maand of 3. 

Vaarwel

Tja en dan is het de dag van de begravenis. De dag dat pijnlijk duidelijk wordt dat we afscheid moeten nemen van Andy...voor altijd...

En dan zal je net zien dat op zo'n dag alles tegen zit. We reden goed op tijd weg en toen stonden we ineens stil op de A50 bij Hoenderloo. Er was een ongeluk gebeurt...ik zag de tijd weg tikken op het klokje op het dashboard en ik werd steeds stiller...het zal me toch niet gebeuren dat ik te laat kom op de begravenis van mijn bloed eigen broer! Nadat we weer door konden rijden heb ik alle snelheids borden genegeerd. En natuurlijk kregen we bij Epe op de binnenweg naar Nunspeet, tractoren voor ons. Op een weg waar je niet in mocht halen...plus 10 auto's voor ons in de rij dus toch ff snel inhalen zat er niet in. Precies 3 minuten voordat de uitvaart zou beginnen liepen wij binnen. In een overvolle te kleine aula. We konden aansluiten bij onze zussen en zwagers en toen barstte ik in huilen uit. De spanning en de angst dat we het niet zouden halen kwam er in 1 klap uit. 

De dienst werd gehouden en daarna liepen we in een lang lint achter Andy aan. Het was prachtig weer. Precies het weer waar Andy zo naar smachtte. In het zonnetje en met getjilp van de vogels werd Andy naar zijn laatste rustplaats gebracht waar iedereen hem een laatste groet bracht. 

Thuis aangekomen liep ik de tuin in. Ik keek naar boven en 2 wolken dreven voorbij. Het waren net 2 witte veertjes in een knalblauwe lucht...misschien was het zijn laatste groet aan mij...

Dag lieve broer. Vaarwel. 

Rouw

Heel bijzonder om te zien hoe een ieder van ons omgaat met het verwerken van het overlijden van Andy. Er is geen goede of slechte manier van rouw verwerken, dat is het bijzondere ervan. Als je het maar doet! 

Zo zagen wij jaren geleden op onze reis door Nepal dat de nabestaanden tijdens het cremeren van hun geliefde, het haar naast de brandstapel laten afscheren. Ze dragen witte kleding zodat iedereen kan zien dat je in rouw bent. 

De een sluit zich af van de wereld om zich heen. In stilte en in afzondering proberen te vatten wat er nou eigenlijk is gebeurt. 

De ander maakt zich druk thuis of op het werk. Goed druk blijven zodat het niet zo'n pijn doet. Zodat je nu niet hoeft na te denken...

En ik? Ik heb een beetje van allebei. En ik ben aan het verven geslagen. Al het houtwerk binnen moest al geverfd worden maar het kwam er niet van. En nu heb ik al 2 deuren en deurposten geverfd, de zolder opgeruimd, achtertuin en voortuin gesnoeid en geveegd...

Vandaag heb ik Chiel gevraagd om met mij een stukje te rijden met de kap eraf. De wind door de haren en de zon op de bol. We hebben zelfs rondgelopen door de Gamma en een tuincentrum. Zomaar... Het is wat...

Stil

Dit zijn vreemde dagen... De telefoon is stil...ik bedoel, de afgelopen 2 jaar hoorden we dagelijks hoe de situatie er voor stond. 

Het begon met het onheilspellende bericht dat er bij Andy acute leukemie was ontdekt. Alsof ik een bom op mijn hoofd kreeg. Vervolgens gingen alle zussen naar het UMC om geprikt te worden om er achter te komen of misschien iemand van de familie een donor kon zijn. 

Ik weet nog hoe ik heen en weer werd geslingerd qua emoties. Natuurlijk wilde ik, hoopte ik, dat ik of 1 van mijn 6 zussen deze taak op zich kon nemen maar wat als ik het ben? Chiel was net een half jaar verlamd. Hij kon nog niet alleen thuis in hongkong blijven. Hij kon niet eens zelf een boodschap doen, dus hoe moet ik dat probleem oplossen? Maar stel dat ik wel match met Andy, dan kan ik toch niet zeggen dat ik het niet wil doen? Zijn leven in mijn handen...ik heb in die periode slecht geslapen. Godzijdank werd mij die beslissing bespaart gebleven. Ik was geen match. Mijn zis Lody wel. 

Tijdens onze vakanties in NL probeerde ik haar te steunen, reed ik met Chiel langs klanten en kantoor, ging ik op bezoek bij Andy in het ziekenhuis en probeerde ik ook om thuis de boel draaiend te houden. Druk dus. 

In Hongkong voelde het anders. Het tijdsverschil van 6 uur zorgt ervoor dat je steeds achter de feiten aanliep. Drukke dagen met fysio, aquatherapie, doktersbezoek op de poli, 3 dagen per week op de fabriek in China zitten en het huishouden regelen plus proberen om nog gezellig te zijn, kostte flink veel moeite. En daar de onzekerheid vwb Andy boven op, was killing. 

Hierdoor nam ik elke avond mijn mobieltje mee naar bed. Je weet het maar nooit. Misschien gebeurt er iets en dan kunnen ze me niet bereiken. Dus 2 jaar lang lag dat mobieltje onder mijn kussen, liep ik het huis niet uit zonder telefoon. En als we naar China gingen voor het werk, vertelde ik dat aan de familie zodat ze dat wisten en niet de berichtjes op whatsapp, messenger of zo zetten. In China zijn die dingen namelijk geblokt en ik zie dan pas in HK wat ze wilden mededelen...en dan ben Ik misschien te laat...

En nu zit ik hier. In NL. En de tranen biggelen over mijn wangen... Wat dat betreft heeft mijn broer een goede tijd uitgezocht, geen gehaast met een ticket kopen, naar het vliegveld racen en gek worden in een 11 uur durende vlucht, maar het is stil. Heel stil. Te stil. En ik vind het oneerlijk. En ik ben boos. En ik ben verdrietig. 

Ik word gek van die oorverdovende stilte...

Rust zacht

De afgelopen week was er een om nooit te vergeten. We reden op en neer naar Nunspeet om nog zo veel mogelijk bij Andy te zijn in het hospice. 

De eerste keer dat we hem zagen was op dinsdagmiddag. Het was een sneller weerzien dan wij hadden verwacht want die nacht had hij een nieuwe bloeding gekregen...Hij lag op een kamer met uitzicht op de tuin rondom het gebouw. Mijn grote sterke broer, altijd verzorgd en stoer, leek ineens erg klein in dat grote bed bij het raam... Maar hoe ziek hij ook was en hoe vermoeid hij ook was door het over brengen van het UMC in Utrecht naar het hospice in Nunspeet, hij had een missie. Hij wilde een tv op de kamer. Zoals hijzelf zei, 'het is een saaie k-kamer!' Dus hij belde zelf met vrienden om te vragen of ze een tv konden brengen. Typisch Andy. En die tv stond 's avonds op zijn kamer! 

Het ging langzaam maar gestaag steeds slechter met hem. Kon ook niet anders, anders lig je niet in een hospice natuurlijk en hij kreeg geen behandeling meer. Dat wisten we ook. Maar het blijft toch schrikken als je weer hoort dat het weer slechter gaat. 

Alhoewel we zijn familie alle ruimte wilden geven om bij hem te zijn, wilde ik zondagmiddag toch nog even naar hem toe. Heel even maar. Even zijn hand vast houden en fluisteren dat ik van hem hou. Na 20 minuutjes zijn we weer vertrokken. Ik was er kapot van toen ik hem zo zag. En Marrie, zijn vrouw, zat naast zijn bed. Haar hand op zijn hand, zachtjes wrijfend en zijn haar goed strijken...

Dat was de laatste keer... Op dinsdagmiddag is Andy overleden. Rustig  ingeslapen met zijn dierbare familie om zijn bed. 

Hij heeft rust gekregen. Hij hoeft niet meer te vechten. Het is beter zo. 

Rust zacht lieve broer. Ik mis je nu al.